- godsdienstfilosoof, gespecialiseerd in de relatie tussen religie en wetenschap (1973)
Uit 'Mensen kunnen niet meer uit de voeten met een mensachtig godsbeeld', interview op nieuwwij.nl, 26-2-2018, door Greco Idema
Menselijke beelden
Godsbeelden zijn menselijke beelden van het heilige en transcendente, en het is prima dat die veranderen of zelfs verdwijnen. Zolang het onderliggende religieuze besef maar niet verdwijnt.
Apatheïsten
Natuurlijk is er bij ons enerzijds een grote toename van 'apatheïsten': mensen die totaal niet malen om zinvragen, die qua zingeving lijken op zombies, bij wie dus het religieuze besef totaal lijkt te zijn verdwenen.
Verwevenheid
De evolutietheorie is het fundament van meer holistische en ecologische benaderingen binnen de theologie, benaderingen dus die de schepping als een geheel zien, waarbij alles met alles blijkt samen te hangen. Darwin liet zien dat de mens ook een dier is, en holistische en ecologische theologieën benadrukken dan ook de verwevenheid van de mens met al het andere.
Alles is proces
De werkelijkheid is niet, maar is in wording. Dacht men lange tijd in Griekse termen van onveranderlijke essenties die hoger werden gewaardeerd dan de veranderlijke bijkomstigheden, dat veranderde met Darwin. Alles is proces. Onveranderlijke essenties zijn illusies gebleken.
Loslaten in het besef dat je hoe dan ook wordt vastgehouden
Voor mij heeft mystiek met een aantal zaken te maken. Allereerst het besef dat je opgenomen bent in een werkelijkheid die je overstijgt maar die jou wel aangaat, die iets van je vraagt, waar je een relatie mee kunt aangaan en waar je zelfs mee kunt versmelten. Ieder van ons maakt deel uit van die werkelijkheid, we staan er niet buiten. Het is dus een overstijgende, dus 'transcendente' werkelijkheid, maar die hoeft niet opgevat te worden als een 'bovennatuurlijke' werkelijkheid of zelfs een bovennatuurlijke Persoon, zoals in het theïsme. Voor mij is de kosmos zelf een werkelijkheid die me overstijgt maar die me ook direct aangaat.
Wat ik ook cruciaal aan mystiek vind, is dat een mystieke ervaring van die transcendente werkelijkheid ervoor zorgt dat we (in ieder geval voor even) worden bevrijd van ons ego. Theïsme, het geloof in een persoonlijke god die zich met ieder van ons afzonderlijk bezighoudt, is het geloof van het ego, geloof waarbij gevoelens van het ego worden geprojecteerd op een bovennatuurlijke godspersoon. De theïstische God is het antwoord op al onze verlangens en angsten, het is een veilig geloof omdat het voortkomt uit de mens zelf. Ik begrijp dus best dat mensen eraan vastklampen en het te vuur en te zwaard verdedigen. Het heeft alles met het ego te maken.
Wanneer het ego wordt losgelaten, kan dat gevoelens opleveren van onrust en zelfs angst, zoals ook Pascal zo mooi verwoordde, van verlorenheid in het Al. Maar het kan uiteindelijk ook als bevrijdend ervaren worden, omdat je alledaagse beslommeringen, die vooral beslommeringen van het ego zijn, oplossen. Ineens blijk je veel ruimer te zijn dan je altijd gedacht had – je bent verbonden met al het andere dat bestaat via een onzichtbare band. Je durft alles los te laten in het besef dat je hoe dan ook wordt vastgehouden.
Home --- Index citaten
Pagina gemaakt 24-6-2025