- Duits theoloog, psychotherapeut en schrijver (1940)
Uit 'Alleen door vrede', uitg. Van Warven (2025)
Verzet
Voor passief verzet is innerlijke kracht nodig die uit integriteit, zachtmoedigheid en empathie bestaat. Deze kracht is identiek aan diep medeleven dat in het bijzonder gericht is op het lijden dat mensen andere mensen steeds weer aandoen.
Zwakheid
Geweld is uitdrukking van innerlijke zwakheid.
Uit interview 1-7-2021 door Taede Smedes, zie hier
Verleiden
Sinds mijn kindertijd, sinds de tijd van de bombardementen van 1943-1945, heb ik ook gezien dat mensen zich telkens weer tot de meest afschuwwekkende handelingen laten verleiden, omdat anderen hen daartoe bevelen, omdat ze uit angst menen ergens iets tegen te moeten doen, omdat ze onder minderwaardigheidsgevoelens lijden, of omdat ze het idee hebben dat ze door anderen onderdrukt worden. Dan worden ze agressief, gaan ze overcompenseren en andere mensen schade berokkenen.
Niet van buitenaf
God spreekt niet tot ons van buitenaf, via bepaalde feiten, maar hij spreekt in ons hart door middel van beelden, fantasievoorstellingen en in dromen. Ze bezweren onze angsten en laten ons onze noden zien. En als we ze vertrouwen kunnen ze ons helpen om tot onszelf te komen.
Terug
Door liefde kunnen we de angst voor anderen overwinnen, het gevoel niet goed genoeg te zijn, de innerlijke aanpassingsdwang aan uiterlijke normen. En als we meer in de waarheid van anderen geloven, die versterken en levend maken, dan gaan we op de weg van Jezus waarvoor God ons volgens de Bijbel geschapen heeft: terug naar het paradijs.
Niet geweest waar we hadden moeten zijn
We lopen slechts een paar decennia op deze aardbol rond. En aan het einde worden we ons ervan bewust hoezeer we eigenlijk onder het niveau gebleven zijn waarop we eigenlijk hadden moeten leven. Er waren mensen die ons nodig hadden, maar wij hadden geen tijd, geen geduld, geen geld of gewoon geen zin. Achteraf hebben we daar spijt van. We verbijten ons om de kans die we hadden en die we ook de ander hadden kunnen geven. We weten niet eens wat voor schade we hebben aangericht met het feit dat we niet geweest zijn waar we hadden moeten zijn, dat we voor de ander gefaald hebben.
Misbruikt
In onze samenleving kunnen veel mensen amper nog iets met het woord 'God'. Het is gebruikt om misbruik te legitimeren, om heilige oorlogen te voeren, men bidt om de overwinning van de eigen troepen waar oorlog heerst, de naam van God wordt misbruikt als hij wordt aangeroepen om wonderen tot stand te brengen. Dat alles is zo teleurstellend en verwarrend zodat velen amper nog aan zo'n God kunnen geloven.
Voorstelling van wat wij met 'God' bedoelen
We moeten datgene wat we niet in de natuur vinden maar wel in de mensen in de natuur binnenbrengen. Zaken als liefde, redelijkheid, wijsheid, geduld, allemaal begrippen die de natuur vreemd zijn, maar die wij als absoluut nemen. Dan hebben we ongeveer een voorstelling van wat wij met 'God' bedoelen.
Geen grotere betekenis
Wij mensen hebben in deze natuur helemaal geen grotere betekenis dan iets dat toevallig is ontstaan en dat zonder grote consequenties uiteindelijk weer met de rest versmolten kan worden. Om met dit soort causale samenhangen om te gaan hebben we een heel andere manier van zingeving nodig die alleen kan voortkomen uit liefde.
Stoppen God te verenigen met angst
Freud heeft iets heel belangrijks gedaan. Hij wilde als natuurwetenschapper dat we ermee zouden stoppen God te verenigen met angstvoorstellingen. Freud meende dat religie geworteld was in de angst van kinderen voor de gewelddadige macht van de vader. Religie leerde gehoorzaam te zijn, leerde de mens angst voor straf bij de overtreding van geboden. Men vreesde autoriteit en verinnerlijkte die zelfs in het eigen geweten.
Bedienen en bewaren
We lezen in het tweede hoofdstuk van Genesis een tweede scheppingsverhaal dat zich nogal onderscheidt van het eerste. In het eerste scheppingsverhaal wordt gezegd dat de mens moet heersen over de dieren. En dat doen we. Maar in het tweede scheppingsverhaal staat iets heel anders. Daar staat dat de mens in het paradijs alles wat hem omgeeft moet 'bedienen' en 'bewaren'. Zo vertaal ik de Hebreeuwse woorden die er staan. Men vertaalt het graag als 'bewerken', maar dat is niet juist. Het gaat niet om gebruiken, uitbuiten, benutten, kapitaal eruit puren. Integendeel, in de paradijsvertelling worden de dieren door God geschapen omdat de mens eenzaam is. Het is niet goed dat de mens alleen om zichzelf draait, alleen met zichzelf te maken heeft. En God brengt de dieren bij de mens zodat die hun namen kan geven.
Gevoelens van dieren
De theologie zou moeten zeggen: 'In Gods naam moeten we acht geven op de schepselen die zich aan onze zijde bevinden!' Bovendien moeten we ons zonder enige terughoudendheid inzetten voor de gevoelens van dieren.
Gevoel en rationaliteit samenbrengen
Het is een gruwel dat we achttienjarigen leren om hun gevoelens uit te zetten en te doden met de meest efficiënte wapens. Ooit waren we primitief, vervolgens werden we geciviliseerd, en nu zijn we met onze efficiënte wapens erger dan de mensen uit het stenen tijdperk waren. We zouden pas echt mensen zijn als we gevoel en denken, emotionaliteit en rationaliteit, samen zouden weten te brengen.
Wat verbindt mij
De vraag is niet hoe groot ik ben, maar hoe diep iemand gevallen is die ik overeind moet helpen. Wat verbindt mij met iemand die mij nodig heeft? Die God die Jezus ons brengen wilde, zal iedereen geloven. Je voelt je alleen, je bent vertwijfeld, en je hebt iemand nodig die bereid is om te begrijpen, te praten, erbij te blijven.
Alleen de liefde
Laat je niet verdelen tussen denken en voelen, hou vast aan wat je in je ziel meeneemt aan visioenen, roeping, doelen, innerlijke motivatie, en vooral: blijf geloven in de liefde. Ze kan teleurgesteld worden, ze kan leed veroorzaken door misverstanden, door pogingen van anderen om de disharmonie tussen twee mensen die elkaar zoeken te verstoren. Vandaar dat ik me veel met sprookjes heb beziggehouden. Die vormen het enige genre van literatuur dat ons bezweert dat we moeten blijven geloven in de liefde, dat alleen de liefde in staat is om ons gelukkig te maken.
Uit interview 'Trouw' 22-4-2023 'Ik heb Jezus nodig, de man heeft gelijk', door Stevo Akkerman
Hulp bieden
Men kan het kwaad niet bevechten, dat is mijn vaste overtuiging. We moeten begrijpen wat er misloopt, met als doel hulp te kunnen bieden.
Geen oplossing van buitenaf
Voor de angst bestaat geen oplossing van buitenaf. Mensen kunnen gevaarlijk zijn, dus hebben we wapens nodig om ze te kunnen doden. Een staat kan een andere staat binnenvallen, dus moeten we meer wapens hebben dan de vijand. Angst is de drijfveer, het resultaat is niet veiligheid, maar almaar meer gevaar. Zo is het gegaan van pijl en boog tot atoombom. Het punt is dit: zonder veiligheid voor de ander zullen we zelf ook niet veilig zijn.
Niet hoe lang, maar hoe goed
De mens is de enige soort die moet leven met de dood: we weten dat we sterfelijk zijn. In een wereld zonder geloof is het leven zelf datgene waar we ons aan vastklampen, we proberen het met alle macht vast te houden, we vechten voor levensverlenging, artsen moeten de dood overwinnen aan het ziekbed. Maar het is onzin. De vraag is niet hoe lang we leven, maar hoe goed we leven.
Doorzichtig
Sommigen verwijten zichzelf zaken open te hebben laten staan, ze zijn niet in het reine gekomen met deze of gene, of ze hebben hun kinderen jaren niet gezien, en die komen ook niet nu ze op sterven liggen, en ze vragen zich af: wat heb ik fout gedaan? Ik ken geen andere troost of hoop dan deze: het gesprek dat we hier hebben, aan het sterfbed, gaat door. In God opent het gordijn zich en wij komen God onder ogen als eeuwig geliefden. En met zulke ogen zien we dan ook ons eigen leven, met alle tekortkomingen. We zien ook de anderen en we beginnen alles te begrijpen, het wordt doorzichtig.
Begin van de hemel
Begrijpen in plaats van veroordelen, eenheid zoeken in plaats van je afkeren, de waarde van de ander zien in plaats van je recht willen halen. Zo komt Gods koninkrijk dichterbij, dat is het begin van de hemel op aarde.
Uit interview 'Verlicht afglijden naar het ongeloof' door Hartmut Meesmann, 'Trouw' 5-2-2006
Echt mens
Gemeenschap begint ermee dat je een echt mens tegenkomt, niet een of andere belangenvertegenwoordiger die God op een ouderwetse manier verwart met de geest van zijn eigen groepering.
Duiding
De bijbelse beelden en riten hebben een grote kracht om mensen aan te trekken en bij elkaar te brengen. Dat kan alleen maar in vrijheid gebeuren, in het volle besef dat symbolen het bestaan duiding geven. Dwang en het vastpinnen van Gods Woord passen daar niet bij. We hebben tekenen nodig, maar het draait vooral om God. Als Hij niet, zoals in de mystiek, in het hart van de enkeling spreekt, dan ontstaat er geen echte gemeenschap.
Uit de kerk
Het laatste zetje om uit de kerk te stappen was het kerkelijk besluit over mijn pensioen. Om aan mijn ongelooflijk schamele pensioentje te komen, moest ik een verklaring ondertekenen waarin staat dat ik nooit meer het priesterambt uitoefen. Nu hoef ik eindelijk dat systeem niet meer te vertegenwoordigen. Deze vrijheid wens ik iedereen.
Gratis
Gelukkig brengen mijn boeken zoveel op dat ik de therapeutische gesprekken met cliënten vooralsnog gratis kan doen.
Uit 'Wat ons toekomt'
- De mensen die proberen om het onkruid op de akker vóór de oogst uit te rukken, bereiken niets en vernietigen alles. Het kwaad is niet duidelijk af te bakenen en te isoleren, want al zijn wortels zijn vergroeid met de wil om het goede te doen.
- Velen verlangen naar een bewijs voor het bestaan van God.
Dat verlangen is echter even dwaas als wanneer iemand het
bewijs voor het bestaan van het licht zou willen leveren. Als
we onze ogen openen, zien we niet het licht, maar de dingen
zoals ze beschenen worden door het licht. Zo zien we ook God
niet, terwijl alles er in het licht van God anders uit gaat
zien. Het moet daarom niet zozeer gaan om bewijzen, als wel om
aanwijzingen en aspecten.
- Ten slotte bestaat onze werkelijke leegte alleen daarin dat
we ons rijker en vervulder willen voordoen dan we in
werkelijkheid zijn.
- Alle vrede is erin gelegen één te zijn en
akkoord te gaan met datgene wat God in ons eigen innerlijk tot
ons spreekt. Alles waaraan de mens uiterlijk mag hechten, kan
hem ontnomen worden: zijn tempel en zijn heiligdom, zijn
normen en waarden en alles wat hij heeft geleerd en geofferd.
Het is echter onmogelijk de mens te beroven van zijn hart, dat
in staat is de woorden van zijn schepper te verstaan.
Angst
Alle fouten en vergissingen worden ons door God vergeven,
alleen die allesoverheersende angst, die uiteindelijk tot
helemaal niets leidt, die straft God af. Dan houdt ons leven
op een geschenk te zijn. Dan wordt het een plaag.
Vergelijking
Maar als we er eens toe zouden kunnen komen uit te gaan van de
gedachte dat het er in ons leven echt niet toe doet hoe wij
zijn in vergelijking met anderen, maar wat God ons
gegeven heeft, dan daalt er ineens en voor het eerst vrede in
ons hart neer. Want God zal ons niet vragen waarom wij geen
Mozes geweest zijn, geen Abraham of Jeremia, God zal ons heel
nuchter en eenvoudig vragen waarom wij, gegeven de
omstandigheden, verzuimd hebben onszelf te worden. Niet meer -
niet minder. Dit is de hele kunst van ons leven: onze eigen
maat te vinden en leren kennen en waarderen. De hele kunst in
de omgang met onszelf en met elkaar bestaat immers hierin, dat
wij elkaar het gevoel laten krijgen dat wij goed zijn zoals we
zijn, dat dit in Gods ogen volkomen terecht en juist is. Meer
is niet nodig om gelukkig te zijn, om écht te leven, om
met zichzelf vrede te vinden en op een dag voor God te kunnen
staan in vol vertrouwen en zonder angst.
Half werk
Voor God is er geen half werk. En als er één
risico echt vermeden moet worden, dan is het wel dit, dat
uitstellen, dat manoeuvreren in de marge van halve
beslissingen, dat gedraai voor God. Het leidt tot niets -
behalve dat wij uiteindelijk buitengesloten worden, dat we
nimmer bij onszelf aankomen, dat we elke echte beslissing voor
ons uitgeschoven zullen hebben en dan tot de ontdekking moeten
komen dat we in werkelijkheid nooit echt hebben geleefd, dat
we onszelf niet gekend hebben en dat God ons vervolgens niet
wil kennen. Het zijn woorden van een grote angstaanjagendheid.
Maar we moeten ons dan ook afvragen hoeveel angst Jezus over
de mensen gehad heeft, als hij zag dat zij zich over alles
zorgen maakten, behalve over dit éne, het meest urgente
en essentiële, dat zij door al hun zorgen en angst nu net
missen waar het op aankomt: God, zichzelf en hun geluk.
Uiteindelijk bezitten zij alles en bereiken zij niets. Zij
hebben alles gedaan en ze hebben hun eigen hart verloren. Zij
hebben de hele wereld veroverd en hun eigen ziel hebben ze
nooit leren kennen. Er is maar één ding in het
leven dat werkelijk vreselijk is en te vrezen valt: zoveel
angst hebben dat men God uit het oog verliest.
Vruchten
De vruchten maken uit waar het om gaat. Menselijkheid
is de maatstaf voor wat christelijk is. Wat verstandig is, wat
goed blijkt, wat het leven dient, wat vrucht draagt, wat
weinig breuklijnen en schade aanricht, naar mogelijkheid, dat
maakt kans in de ogen van de heer van de wijngaard acceptabel
te zijn. Daarin herkent Hij zich. Zodra er mensen zeggen:
'Wij zijn het, wij hebben het, wij
weten het, wij zijn de rechtmatige erfgenamen,' doden
zij daarmee hem op wie zij zich beroepen.
Onszelf worden
God zal ons niet vragen waarom we geen Mozes geweest zijn,
geen Abraham of Jeremia. God zal ons heel nuchter en eenvoudig
vragen waarom wij, gegeven de omstandigheden, verzuimd hebben
onszelf te worden. Niet meer, niet minder. De hele kunst van
ons leven is onze eigen maat te vinden; die te leren kennen en
waarderen.
Twee kanten
Niets in het leven van een mens is zo zuiver dat het zonder
tegenstrijdigheden is, zonder kwade kanten.
Onze waardigheid
Wij zijn uitgenodigd als mensen, door God, onze Vader, de
Koning van de eeuwigheid. Dát vormt onze waarde en onze
waardigheid. Daar behoeven we niet voor te vechten, die
bezitten we gewoon, als mens en als persoon.
Dan kunnen we ons ruimhartig opstellen, in plaats van
kleingeestig. Dan kunnen we anderen de voorrang geven, als zij
die nodig hebben. Dan kunnen we rekening houden met hun gevoel
van eigenwaarde, dan hoeven we niet voor te dringen en ons op
de voorgrond te plaatsen. Dan kunnen we onze waarde en
kostbaarheid in de onderlinge omgang met elkaar laten
blijken.
Geleend
Wat wij bezitten is geleend. Het dient om te dienen. En om te
functioneren in de kringloop van het leven. Gehoorzamen we
daar niet aan, dan brengen we onherstelbare schade aan aan de
wereld en daarmee aan onszelf. Dan ontneemt God ons onze
heelheid.
Hebzucht
Wij brengen onszelf om door onze hebzucht, wij doden God door
die hebzucht, want deze is niets anders dan een ontkenning van
de kringloop van de wereld. Alles wat leeft bestaat door de
wisselwerking met andere levensvormen. Als wij uit die cirkel
stappen, worden we afgesneden van de kringloop van het leven.
Wie de aarde vernietigt wordt door de aarde vernietigd.
Onszelf
Het enige wat Hij wil is dat wij leven zoals wij zijn, als
onszelf, met de mogelijkheden die ons zijn geschonken en
toevertrouwd. Wij moeten ons niet inbeelden dat wij weten wat
van ons verlangd wordt. Wat wij bezitten is een kostbaar goed,
een geschenk, en we mogen er iets mee doen en er iets van
maken, want het is van ons. Maar al dat getwijfel en die
rekenarij met het oog op de maatstaven en normen van anderen,
dat is zo ongeveer het ergste onrecht dat we onszelf kunnen
aandoen! Onze Heer beoordeelt ons slechts op grond van wat wij
zelf zijn. Iets anders hoeft ons niet te interesseren. Hoe wij
ons leven inrichten en vorm geven is een zaak tussen ons en
onze Schepper. In principe gaat ons iets anders niet aan.
Competitie of concurrentie is daarbij niet aan de orde. Het
gaat om de vruchten die ons leven afwerpt, niet in
vergelijking met anderen, maar uitsluitend op grond van ons
eigen leven. Dát is waar het op aankomt.
Goed en kwaad
Wat goed en juist is moet groeien en rijpen. Wij hebben geen
garantie van goed en kwaad, dat moeten we zelf op het spoor
zien te komen.
Zwart wit
Bij geen enkel echt menselijk probleem is het een kwestie van
slechts zwart of wit, goed of kwaad, juist of verkeerd. Alles
kan terechtkomen, tenslotte kan alles goed worden, tenslotte
kan alles vrucht dragen, indien wij het vertrouwen maar hebben
dat bij God alles groeien mag.
Wisselwerking
Kennelijk heeft God gekozen voor de levende en levendige
wisselwerking van alles. In zijn ogen worden heiligen niet
gemaakt door met de schaaf te werk te gaan, zodat tenslotte
elke levende boom verandert in de planken van een doodskist.
Voor Hem zijn grote heiligen veeleer vergelijkbaar met een
composthoop, waarin uit het veranderings- en rottingsproces
een rijk en bloeiend leven ontspruit.
Driften
Want alleen driften die opgespaard zijn dragen het gevaar in
zich buiten hun oevers te treden en door hun samengebalde
kracht ons te overspoelen. Dat geldt steeds, wanneer wij zo
met onszelf omgaan. Hoe meer wij onderdrukken en verdringen,
hoe meer de weerstanden zich in ons roeren en hoe machtelozer
wij tegenover onszelf worden. Alles wat in ons hart leeft
verdient het te leven en geleefd te worden. Er is geen
verlangen, geen fantasie, geen geneigdheid, die geen recht
heeft van bestaan, en de hele levenskunst berust hierop, dat
wij niet uitroeien, niet bestrijden, niet weerstaan, maar
laten groeien.
Pagina gemaakt 2003, laatst bijgewerkt 7-10-2025
Home --- Citatenindex